Als er één vraag is die ik de afgelopen tien jaar voortdurend voorbij heb horen komen (nou vooruit, naast ‘Wanneer gaat de regering de waarde van onderwijs inzien?’, maar die vraag verstomde tijdelijk onder Robbert Dijkgraaf), is het wel ‘Moeten we hoorcolleges nou afschaffen of niet?’ Studenten komen niet (meer). Letten niet (meer) op. Althans, dat wordt dan verzucht. Sommige collega’s zien er tegenop om ze te geven. Dus laten we die vraag hier ook eens stellen. Ik kan er natuurlijk alleen vanuit mijn eigen optiek op antwoorden. Misschien ben je het met me eens. Of juist helemaal niet. Dit is hoe ik het zie. Eerst de argumenten tegen hoorcolleges, dan die vóór.

Hoorcolleges, bah!

Hoorcolleges zijn gewoon saai, ja toch? Cringe! (Aldus de jeugd, 2024.) Ze duren lang, ze zijn niet bepaald flitsend en jemig, kan de docent anders zelf ook even wakker worden misschien? Goed, dit is natuurlijk niet mijn mening over hoorcolleges, maar het zijn klachten die je vaker hoort. En er zit wat in. Veel hoorcolleges zijn tamelijk statisch in hun opzet. Er staat één spreker voor de groep. Soms is dat een goede spreker, soms niet. Als er een microfoon nodig is (vaak wel) en die niet mobiel is (vaak niet), beweegt die ene persoon ook nog eens nauwelijks. Dan moet je je kicks halen uit de PowerPoint of Prezi en eh, ja. Is dat een geval beeldverhouding 4:3 met veel zwarte tekst op een witte achtergrond, dan is dat ook al niet zo’n interesseverhogende factor.

Ik moet iets bekennen. Iets wat niet meehelpt aan de reputatie van hoorcolleges. Soms veranderen werkcolleges die ik geef per ongeluk in hoorcolleges. Afhankelijk van de situatie en van de student wordt dat gewaardeerd of juist niet. In principe moet het een werkcollege blijven. Voor die vorm is gekozen en die vorm verwachten studenten. Dus wees wel consequent. Een hoorcollege kan best welkom zijn, maar dat moet het als zodanig zijn aangekondigd. Anders wordt de weerstand tegen hoorcolleges alleen maar groter. Dat is dan niet helemaal eerlijk. Dus mea culpa. Nu en dan trek ik de reputatie van hoorcolleges naar beneden met zulke acties.

Hé, maar als we nu eens constructief denken? Niet in termen van de sloop van hoorcolleges, maar in termen van vervanging? Of zelfs een upgrade? Bijna alle hbo’s en universiteiten (sorry, ik heb geen ervaring met mbo’s) hebben tegenwoordig studio’s en/of av-teams beschikbaar om hoorcolleges of – beter nog? – kennisclips op te nemen. We hóéven niet meer elke zoveel tijd hetzelfde verhaal af te draaien. Dat kunnen we video voor ons laten doen. Dat maakt uren en uren per cursus vrij om te besteden aan bijvoorbeeld rustiger nakijken. Win-win, toch?

Hoorcolleges, jááá!

Om maar meteen te reageren op het laatste argument tégen hoorcolleges: nee, hoorcolleges opnemen of ze vervangen door kennisclips vind ik geen geweldige ‘oplossing’. Hoorcolleges opnemen maakt ze saaier. Het is nog altijd een fractie minder saai om ter plekke een lulverhaal bij te wonen, dan er een video van op te zetten zonder cuts en vanuit één camerapositie ver weg gefilmd zodat je de slides op de achtergrond kunt zien. Een rechttoe-rechtaanregistratie van een hoorcollege bekijkt niemand voor zijn/haar/hun lol. (Een van mijn eerste baantjes was hoorcolleges aldus vastleggen, dus ik kan het weten.) Kennisclips kunnen wél interessant zijn. Volgens mij kun je die beter inzetten als aanvulling op hoorcolleges dan als vervanging ervan. Daarover in een later deel meer. De fysieke aanwezigheid van een spreker doet al wat met de aandacht van het publiek. De kunst is die aandacht vervolgens vast te houden en te belonen.

Want er komen wel degelijk studenten luisteren en kijken naar hoorcolleges. Soms is de opkomst minder dan je zou willen. Maar ze zijn er wel. Misschien zijn dat studenten voor wie luisteren een prettige vorm is van kennis tot zich nemen. Er zijn onderzoeken gedaan naar manieren waarop mensen leren. Daarin zouden groepen verschillende voorkeuren hebben. De een leert makkelijker uit een boek, de ander van een activiteit, weer een ander van – jawel – een hoorcollege. Op zulke onderzoeken is overigens kritiek en het is niet mijn expertise, dus ik brand me hier niet aan stellige uitspraken. Maar áls er iets van klopt, zou het zonde zijn om een deel van onze studenten hun favoriete of meest effectieve manier van leren te ontzeggen. Zelf denk ik dat ik inderdaad val onder de mensen die het meest opsteken van uitleg te horen. Ik heb het altijd al een heel prettige en efficiënte manier gevonden om iets te leren.

Als leerling/student én als docent heb ik plezierige ervaringen met hoorcolleges. Ook lang niet altijd, hoor. Er zaten docenten bij die de boeiendste stof langdradig of ontoegankelijk konden maken door een gebrekkige voordracht. Ik ben zelf soms niet goed voorbereid geweest. Dan wordt het een heel hakkelend college en dat merk je onmiddellijk aan de zaal. Logisch. Aan de andere kant van het spectrum: soms weet ik zo veel van het onderwerp, dat ik maar door blijf ratelen. Ook niet goed. Meestal heb ik de gulden middenweg wel aardig te pakken. Studenten reageren vaak goed op mijn verhalen. Ze waarderen dat ik de informatie luchtig en met humor breng. Toen ik zelf nog in de schoolbanken zat, waren dat mijn favoriete docenten. Jaap Heule, mijn docent Klassieken op de middelbare school, helaas vorig jaar overleden, was daar een geweldig voorbeeld van. Ik heb veel van hem geleerd, zowel inhoudelijk als op het gebied van hoe je lesgeeft. Hou je je studenten bij de les, dan is een hoorcollege zó om.

Dus, moeten hoorcolleges nou weg of niet?

Voor hoorcolleges geldt hetzelfde als voor alle andere onderwijsvormen: je kunt ze effectief inzetten, of niet. Als je niet weet waarom je ze geeft, of hoe je ze aansprekend kan geven, snap ik dat je ervan af wil. De hele vorm uitbannen omdat die ouderwets zou zijn of omdat ‘ie niet werkt, lijkt me geen verstandige redenering.

Niet iedereen geeft geweldige hoorcolleges. Je hebt voldoende tijd nodig om ze zo in elkaar te zetten en voor te bereiden dat ze liefst het niveau bereiken van een conference of een pakkende toneelmonoloog. Collega’s die daar talent voor of ervaring mee hebben, kunnen collega’s helpen wie het minder natuurlijk afgaat. Sommigen kunnen leren extraverter of zelfs theatraler te presenteren. Zelf moet ik leren af en toe juist m’n waffel te houden. Vaak is er geen tijd om perfecte hoorcolleges te maken. Maar je kunt in de buurt komen. En dan zijn er heel wat studenten die dat zeker kunnen waarderen. Dus ik zou er niet van afstappen. Ik heb eigenlijk best zin om nú een hoorcollege te geven. Of, waarom niet, er eentje bij te wonen!